Codziennie w Polsce 14 osób popełnia samobójstwo. Jak pomóc osobom w kryzysie? 

Dane statystyczne są porażające. W Polsce każdego dnia życie odbiera sobie 14 osób, czyli około 5 tysięcy osób rocznie. Z policyjnych danych wynika, że w ubiegłym roku na tak desperacki krok zdecydowało się 5.233 osoby. Najczęstszy ustalony powód zamachu samobójczego, to choroba psychiczna oraz zaburzenia psychiczne. W dalszej kolejności są to zawód miłosny, nieporozumienia rodzinne lub przemoc w rodzinie.

W Polsce od 2021 roku realizowany jest Program Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym. Efektem ma być przede wszystkim zapewnienie osobom w kryzysie psychicznym dostępu do pomocy, a także rozwijanie odpowiedzialnej polityki informacyjnej na temat zachowań samobójczych. 

Zagrożenie popełnieniem samobójstwa jest ponad pięciokrotnie większe u mężczyzn

Samobójstwo to drastyczny krok. Dlaczego dochodzi do takiej sytuacji?

Niekiedy ludzie doświadczają wielu frustrujących sytuacji i poprzez samobójstwo próbują uciec od swoich problemów. Niewielu samobójców pragnie śmierci. Oni chcą uciec od kłopotów, które się przed nimi nawarstwiają i, których nie potrafią rozwiązać. Ludzie w kryzysie samobójczym często ze względu na swoje zaburzenia psychiczne nie widzą tak, jak widzą ludzie zdrowi, że są możliwości rozwiązania ich problemów. Te osoby są przede wszystkim skupione na sobie. Odczuwają wokół siebie brak miłości, mimo, że ludzie wokół kochają ich i im na nich zależy.

Przyszły samobójca sygnalizuje w jakiś sposób chęć odebrania sobie życia?

Większość osób, które zamierzają popełnić samobójstwo sygnalizuje to w swoim otoczeniu społecznym. Takimi sygnałami mogą być: rozdawanie swoich rzeczy, zainteresowanie tematyką śmierci i umierania, wyrażanie beznadziejności w wypowiedziach, opowiadanie o planach przeprowadzenia zamachu samobójczego, wcześniejsze próby samobójcze itp.

Jak to zauważyć?

Rzeczywiście niekiedy dość trudno jest dostrzec te sygnały. Często są one niemal niewidoczne i wymagają pełnego skupienia się odbiorcy. Zalecam więc uważność w rozmowach ze swoimi bliskimi. Nastawienie na słuchanie daje okazję do tego, aby usłyszeć wołanie o pomoc. 

W jakim wieku ludzie są najbardziej podatni na samobójstwa?

Można powiedzieć, że ta podatność na samobójstwa dotyka osób w różnym wieku. Najwięcej osób popełnia samobójstwo w grupie wiekowej 35-60 lat. Problem więc dotyka najczęściej osób w wieku średnim, czyli w wieku produkcyjnym, przy czym zagrożenie popełnieniem samobójstwa jest ponad pięciokrotnie większe u mężczyzn.

Czy na podstawie rozmów i pracy z osobami, które próbowały się targnąć na życie wiadomo, co się dzieje w głowie takich osób?

Tego cierpienia my - zdrowi nie jesteśmy w stanie sobie wyobrazić. Człowiek czuje się postawiony pod ścianą. I nie potrafi w żaden sposób znaleźć pozytywnego rozwiązania sytuacji w jakiej się znajduje. Jemu się wydaje, że nie ma alternatywnego w stosunku do samobójstwa rozwiązania. Osoby po próbach samobójczych niekiedy przyznają się do pewnej ambiwalencji: żyć, czy przestać żyć. Najczęściej te osoby do samego końca wahają się, czy podjąć próbę samobójczą, czy się z niej wycofać. Niekiedy wspominają też o przerażającym uczuciu pustki, samotności i braku nadziei.

Największy wzrost samobójstw odnotowuje się w grupie wiekowej 13-18 lat. Dlaczego?

Akurat w roku 2023 odnotowaliśmy spadek liczby samobójstw w tej grupie wiekowej. Dynamikę procesu możemy obserwować patrząc na dane liczbowe. W roku 2019 odebrało sobie życie 98 młodych ludzi w wieku 7-18 lat. Rok później było ich już 107. W roku 2021 takich samobójstw odnotowano 127, a w roku 2022 aż 157. Dynamika wzrostu samobójstw wśród najmłodszych była zatem zatrważająca. W roku 2023 Komenda Główna Policji odnotowała 145 samobójstw wśród osób w wieku 7-18 lat. To oznacza więc spadek o 7%. Liczba prób samobójczych - według danych Komendy Głównej Policji - wśród osób w wieku 13-18 lat wzrosła w stosunku do roku 2022 o 2%. Myślę, że możemy mówić o wyhamowaniu wzrastającego trendu samobójstw i prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Oczywiście nie powinno nas to powstrzymywać przed dalszymi wysiłkami zmierzającymi do radykalnego zmniejszenia skali tego zjawiska. 

Dlaczego samobójstwa są popełniane przez młodzież w wieku 13-18 lat? Przyczyn jest wiele: skutki pandemii COVID-19, opresyjna szkoła, nadmiernie wymagający rodzice i opiekunowie, proces rozpadu związków rodziców tych nastolatków, hejt i ośmieszanie w cyberprzestrzeni przez rówieśników. Mam wrażenie, że przede wszystkim problemem jest brak pogłębionej komunikacji w wielu rodzinach.

Co każdy z nas może zrobić, aby przeciwdziałać samobójstwom? Jak rozmawiać z osobą, u której dostrzegamy niepokojące zachowanie?

Powinniśmy przede wszystkim znaleźć czas na wysłuchanie drugiego człowieka. W miarę możliwości nie powinniśmy odmówić rozmowy z człowiekiem, który odczuwa potrzebę wyżalenia się i zwraca się do nas o pomoc. Każdy z nas może więc uważnie wysłuchiwać cierpiącego człowieka i każdy powinien namawiać go do konsultacji z profesjonalistą: psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą. Te działania są skuteczne wówczas, gdy logistycznie przygotuje się takie spotkanie człowieka w kryzysie samobójczym ze specjalistą. Jeśli zauważymy u naszego bliskiego jakieś niepokojące oznaki, że rozważa popełnienie samobójstwa, powinniśmy wprost go o to zapytać. W takich sytuacjach zalecam otwartą komunikację. Zwłaszcza młodzi ludzie w kryzysie samobójczym wprost zapytani o myśli samobójcze, szczerze przyznają się do nich, jeśli rzeczywiście je mają. I wtedy my dorośli już wiemy, że musimy podjąć działania ratujące człowieka w kryzysie samobójczym. 

Najlepszym sposobem jest skontaktowanie cierpiącego człowieka ze specjalistą: psychologiem, psychoterapeutą lub z psychiatrą. Naszym zadaniem jest towarzyszenie bliskiemu cierpiącemu człowiekowi. Jeśli po okresie hospitalizacji na oddziale psychiatrycznym bliski wraca do domu, to trzeba mu zapewnić opiekę i być przy nim bezwzględnie, aby nie ponowił zamachu na własne życie. Trzeba tak to zorganizować, aby zawsze ktoś przy tym człowieku był. Szczególnie istotny jest okres pierwszych 3 miesięcy po powrocie bliskiego z hospitalizacji. Ale także później szczególna uważność w rozmowie z nim i troska powinny być utrzymane.

Jeśli jesteś w kryzysie psychicznym i potrzebujesz specjalistycznej porady, wsparcia lub innej formy pomocy, zacznij od skorzystania z jednej z poniższych infolinii pomocowych:

800 70 22 22 - Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym Bezpłatnie. Całą dobę. 7 dni w tygodniu.

800 12 12 12 - Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka. Bezpłatnie. Całą dobę. 7 dni w tygodniu.

116 111 - Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży Bezpłatnie. Całą dobę. 7 dni w tygodniu.

116 123 - Poradnia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Emocjonalnym (Kryzysowy Telefon Zaufania). Bezpłatnie. Całą dobę. 7 dni w tygodniu.

112 - W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Bezpłatnie. Całą dobę. 7 dni w tygodniu.